MALOWIDŁA SKLEPIENNE – DATOWANIE
Brak jest bezpośrednich źródeł z czasu powstania fresków świadczących o artyście lub datowaniu ich obrazów.
Jak dotąd do prac Hoffmanna i Schefflera w Kościele Łaski w Jeleniej Górze nie znaleziono ani nie udowodniono żadnych materiałów przygotowawczych, bozzetti olejnych ani szkiców rysunkowych, nie ma też żadnych umów ani zleceń od artystów. Z tego powodu nie można podać żadnych informacji o przygotowaniach koncepcyjnych i artystycznych obu artystów. Badania archiwalne autora w Hirschbergu i Wrocławiu nie ujawniły dotychczas żadnych nowych źródeł.
W 1882 roku w swoim opracowaniu Alwin Schultz „Untersuchungen zur Geschichte der Schlesischen Maler (1500-1800). Breslau 1882,79” potwierdza namalowanie fresków kopuły przez Franza Hoffmanna, a także wymienił go jako malarza obrazu w ołtarzu głównym katolickiego kościoła parafialnego w Jeleniej Górze - Przemienienie Chrystusa. Alfred Zapke w publikacji okolicznościowej na 200-lecie kościoła potwierdza to. Malowidła Hoffmanna w północnych i południowych ramionach krzyża oraz w skrzyżowaniu powstały w latach 1734 i 1735. Rok 1734 dokumentuje także dokument Data Vgl. Funfzigjaehriges Jubelfest der evangelischen Gnadenkirche (1761) potwierdzony przez Fundację Ullmanna.
W 1784 r. malarz Feliks Anton Scheffler został po raz pierwszy wymieniony jako wykonawca w Studiach Prezbiteriańskich Śląska Ewangelickiego opracowanego przez Siegismunda Justusa Ehrhardta(EHRHARD T, Siegismund Justus: Presbyteriologie des evangelischen Schlesiens, 1780-1789, hier T . 3 (1782), 172.).
Datowanie obrazów Schefflera w Kościele Łaski można zawęzić według opracowań Zapke, Scheffler malował sklepienia zachodniego ramienia krzyża w latach 1735-1739 i wschodniego ramienia krzyża w latach 1749-1751.
Fresk nad prospektem ołtarzowo – organowym który powstał w latach 1749-1751, świadczą również podane w źródłach dane fundacyjne. 17 lutego 1749 r. jako główny fundator i zleceniodawca Martens ofiarował znaczne fundusze na fresk we wschodnim ramieniu krzyża, a 14 października 1751 r., z okazji zakończenia prac malarskich, wszystkim darczyńcom publicznie podziękowano na radzie kościelnej za hojność. Martens miał zapłacić za wymalowanie wschodniego ramienia krzyża w podzięce za umożliwienie wniesienia ciała córki do kościoła na nabożeństwo pogrzebowe.
Fundatorem fresku Schefflera w zachodniej część kościoła był George Friedrich Smith.
We wszystkich czterech ramionach krzyża główne sceny na sklepionych przęsłach oraz sceny na szczycie łuków pasów ułożone są w jednym rzucie na przednich stronach ich ramion. Tylko jedna pozycja obserwacyjna na skrzyżowaniu pod kopułą pozwala na „poprawne” odczytanie wszystkich głównych scen. Malowidła stropowe w południowym i północnym ramieniu krzyża to malowidła kazeinowo-wapienne. Główne sceny sklepień w zachodnim i wschodnim ramieniu krzyża wykonano techniką fresku na zaprawie z cegły silikatowej, malowidła na łuki pasów w technice mieszanej, malowanie secco na spoiwach organicznych.
Prace ofiarowali członkowie rodzin kupieckich z okolicy i kupieckich z Hirschbergu (Jelenia Góra).
Księgi kościelne i jubileuszowe z 1759 i 1809 oraz „Nova Acta” z 1761 wymieniają Gottfrieda Ullmanna (zm. 1742) jako ofiarodawcę malowideł stropowych północnego i południowego ramienia krzyża.
Badania techniczne w związku z restauracją fresków w zachodnim i wschodnim ramieniu krzyża w latach 1982-1989 ujawniły ślady pierwotnej dekoracji sklepień: prostego, monochromatycznego malowidła ornamentowanego liniowo w czerwono-zielonej tonacji, które zostało z białą sztukaterią gipsową. (Jelenia Góra, Archiwum Konserwatorskie, D.k. Sygn.: R-1589).
Według Gerstmanna ( konserwator zabytków na Śląsku) fundatorem malowidła na kopule był zięć Christiana Mentzela, Johann Martin Gottfried. Jako głowa kościoła - od 1729 r. aż do śmierci - Johann Martin Gottfried był szczególnie aktywny w dobrze prosperującej administracji kościelnej i szkolnej. Włożył największy wkład w odbudowę kopuły kościoła (1734), która stała się konieczna, kazał wykonać kilka innych malowideł w kościele. Wszystkie części obrazów przeszły kilka renowacji. Josef Langer (1865-1918), malarz i profesor wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych, przeprowadził prace porządkowe i naprawcze w związku z szeroko zakrojonymi pracami renowacyjnymi we wnętrzu z okazji dwusetnej rocznicy powstania kościoła w 1909 roku . Warstwa malarska silnie zabrudzona i zagrzybiona z miejscowymi wykwitami soli, powierzchnie ugrów niemal całkowicie spudrowane i złuszczone, w części duże zniszczenia spowodowane zaciekami. Interwencje artystyczne malarza były bardzo rozległe. Program konserwacji objął: odsolenie i odgrzybienie zaatakowanych części malowideł, konsolidację strukturalną najbardziej niespójnych fragmentów, wymianę zniszczonych cegieł, oczyszczenie powierzchni z kurzu i brudu, utrwalenie warstwy malarskiej, wykonanie zastrzyków wzmacniających i punktowanie scalające. Podczas suszenia nowo wybudowanych klatek schodowych wewnątrz kościoła spłonęły otwarte kosze po koksie. Nastąpiły uszkodzenia odrestaurowanych malowideł sufitowych, a poszczególne kolory stopniowo odpadały luźnymi płatkami. Architekci odpowiedzialni za budowę, Gräbner & Schilling, zostali pociągnięci do odpowiedzialności za szkody wyrządzone wyrokiem trybunału arbitrażowego. Naprawy i restauracji malowideł dokonał ponownie Langer w 1912 roku.
